ناصر مکارم شیرازی معروف به آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی (زادهٔ ۱۳۰۵، شیراز) از مراجع تقلید شیعه ایرانی است
زندگی
وی در سال ۱۳۰۵ خورشیدی در شیراز به دنیا آمد. پدرش حاج علی محمد و جدش حاج محمد کریم و جد اعلایش حاج محمد باقر و جد بالاتر حاج محمد صادق بوده‌اند.
پدربزرگش محمّدباقر در «سرای نو» شیراز تاجر بود، لباسی شبیه لباس روحانیّت می‌پوشید و پیوسته در مسجد مولای شیراز به جماعت حاضر می‌شد و مورد تکریم و احترام و اطمینان بود. جدّ ایشان مرحوم حاج محمّد کریم فرزند حاج محمّدباقر که او نیز عمّامه‌ای بر سر داشت و در بازار در اثنای کار، کلاه پوستینی بر سر می‌گذاشت، در سرای گمرک شیراز و سپس در بازار وکیل به تجارت مشغول بود و از مرتبطین و نزدیکان آیت‌الله حاج شیخ محمدجعفر محلاتی؛ پدر آیت‌الله حاج شیخ بهاءالدین محلاتی و آیت‌الله حاج سیدمحمدجعفر طاهری به حساب می‌آمد. پدرش علی محمد او نیز از تجار معروف شیراز بود. مکارم شیرازی در مورد پدرش می‌گوید:۳
پدرم علاقه زیادی به آیات قرآن داشت در دورانی که در مدارس ابتدایی تحصیل می‌کردم، گاهی شبها مرا به اتاق خودش فرا می‌خواند و به من می‌گفت: ناصر! کتاب آیات منتخبه و ترجمه آن را برای من بخوان (این کتاب مجموعه آیاتی بود که در زمان رضاخان در مدارس به عنوان تعلیمات دینی تدریس می‌شد) من آیات و ترجمه آن را برای او می‌خواندم و او لذّت می‌برد. وی تحصیلات ابتدایی و دبیرستانی خود را در شیراز به پایان رسانید؛ و سپس در سن ۱۴ سالگی مشغول تحصیلات دینی شد.
زندگی علمی
آغاز دروس دینی مکارم در مدرسه آقا باباخان شیراز بود، وی پس از فراگیری علوم صرف، نحو، منطق، بیان و بدیع به رشتهٔ فقه و اصول روی آورد و مجموع دروس مقدماتی و سطح متوسط و عالی را در مدتی نزدیک به ۴ سال به پایان رساند. در همین سال‌ها گروهی از طلاب حوزه علمیه شیراز را نیز درس می‌داد. او در ۱۸ سالگی حاشیه‌ای بر کفایة الاصول آخوند خراسانی نوشت و در همان سال، وارد حوزه علمیه قم شد و نزدیک پنج سال در درس‌های اساتیدی چون آیت‌الله سید حسین بروجردی شرکت کرد. وی در سال ۱۳۶۹ (قمری). وارد حوزهٔ علمیه نجف شد و در سال ۱۳۷۰ (قمری). به ایران بازگشت و در قم به تدریس سطوح عالی و سپس خارج اصول و فقه پرداخت. در سال ۱۳۳۶ شمسی به اتفاق جمعی دیگر، ماهنامهٔ مکتب اسلام را زیر نظر آیت‌الله سید محمدکاظم شریعتمداری و دارالتبلیغ اسلامی راه‌اندازی کرد.
در حال حاضر درس خارج وی یکی از پرجمعیت‌ترین و پررونق‌ترین دروس حوزه علمیه قم است و بیش از ۲۰۰۰ نفر از طلاب در درس او شرکت می‌کنند.
او کتاب‌هایی در رشته‌های گوناگون عقاید و معارف اسلامی و مسألهٔ ولایت، تفسیر، فقه و اصول نوشته است. از آثار او تاکنون بیش از ۲۰۰ عنوان کتاب به چاپ رسیده که برخی از آن‌ها بیش از ۳۰ بار تجدید چاپ شده و برخی به بیش از ۱۰ زبان زندهٔ دنیا ترجمه شده و در کشورهای گوناگون انتشار یافته‌است. مهم‌ترین اثر قرآنی وی کتاب تفسیر نمونه (۲۷ جلد به همراه یک جلد تفسیر موضوعی قرآن کریم) است که با همکاری چندین نفر (محسن قرائتی، محمدرضا آشتیانی، سید محسن شجاعی، محمد جعفر امامی، داود الهامی، عبدالرسول حسنی، سید نورالله طباطبایی، محمود عبداللهی محمد محمدی) نوشته شده‌است. از جمله کتب فقهی او: «انوار الفقاهه»، «القواعد الفقیة» و «انوار الاصول» و «تعلیقات مستدل» و مشروحی بر تمام عروة الوثقی است که مکرر به چاپ رسیده‌است. رسالهٔ عملیه وی (توضیح المسائل) تاکنون بارها چاپ شده و این رساله به زبان عربی و اردو و ترکی آذربایجانی و انگلیسی نیز ترجمه و منتشر شده‌است. همچنین رساله، همراه با چند جلد از کتب استفتائات وی، اکنون به‌صورت نرم‌افزاری برای تلفن‌های همراه ارائه می‌شود.
زندگی سیاسی
وی پیش از انقلاب چند بار دستگیر و به زندان افتاد و به سه شهر چابهار، مهاباد و انارک تبعید شد، وی در انارک، به سبب نزدیکی به اصفهان، فعالیت سیاسی زیادی داشت و با مبارزان در ارتباط بود، ساواک چندین مرتبه به خانه شیخ موسی ملکی انارکی که ناصر مکارم در آنجا زندگی می‌کرد، حمله کرد. بعد از انقلاب وی در تدوین قانون اساسی در خبرگان اول نقش مؤثری داشت.
زندگی اقتصادی
برخی مخالفان و منتقدان مکارم معتقدند که او و دامادش از وارد کنندگان شکر به ایران هستند و تعدادی از کارخانجات تولید شکر در ایران از سوی دولت جمهوری اسلامی به داماد آیت الله مکارم شیرازی واگذار شده است.
مخالفت با وزیر شدن زنان
پس از معرفی سه کاندیدای زن جهت تصدی مقام وزارت، یکی از نمایندگان مجلس اعلام کرد مکارم شیرازی و صافی گلپایگانی در مورد وزیر شدن زنان شبهه فقهی دارند. مکارم شیرازی در همین زمان گفت وزیر شدن زنان دنباله‌روی از نظام ارزشی غرب است. وی پرسید: آیا انتخاب وزیر زن مشکلی از جامعه زنان حل می‌کند؟۱۴
انتخابات ۱۳۸۸
وی در مرداد ۸۸ طی بیانیه‌ای خواستار تعیین تکلیف بازداشت‌شدگان پس از انتخابات ریاست جمهوری شد. وی همچنین از مسئولان خواست «بازداشت‌شدگانی که خطایی ندارند یا خطایشان بر طبق رأفت و رحمت اسلامی قابل ارفاق است، هر چه زودتر آزاد شوند.»۱۵
مکارم شیرازی در مورد تظاهرات جنبش سبز در تاسوعا و عاشورای ۱۳۸۸ بیانیه‌ای صادر کرد و گفت: «روز عاشورا درحالی‌که مردم کشور ما از کوچک و بزرگ، مرد و زن در آتش عشق حسینی می‌سوختند و ناله‌های عاشقانه سر می‌دادند و در هر کوی و برزن به سوگ نشسته بودند و با نظم و خلوص نیت مشغول عزاداری و نوحه‌سرائی بودند گروهی از مغرضان به بعضی از خیابان‌های تهران ریختند و قداست مراسم حسینی را که عامل وحدت صفوف همه ملت است شکستند، نخست به شعارهای سیاسی ساختارشکن پرداختند و سپس اقدام به تخریب اموال مردم و آتش زدن آن‌ها نمودند» وی در این بیانیه خواستار محکوم کردن حرمت‌شکنان و نیز نکوبیدن بر طبل اختلافات شد.۱۶
پس از چندی دادگاه برای محمدامین ولیان دانشجوی دانشگاه دامغان که در روز عاشورا حضور داشت، حکم اعدام صادر کرد و برخی وب‌گاه‌ها مدعی شدند که این حکم بنا بر فتوای مکارم شیرازی در مورد محارب بودن حرمت‌شکنان عاشورا صادر شده‌است.۱۷ مکارم شیرازی این شایعه را تکذیب کرد و گفت: «ما مطلقاً چنین فتوایی دربارهٔ چنین اشخاصی نداده‌ایم و این شیطنتی است که بعضی از سایت‌ها انجام داده‌اند.» وی افزود: «ما می‌دانیم بعضی از جوان‌ها تحت تأثیر هیجانات خاصی دست به بعضی از خشونت‌ها زده‌اند که باید آن‌ها را ارشاد و راهنمایی کرد.»۱۸
ابراز تأسف از لغو شدن تفکیک جنسیتی در دانشگاه‌ها
مکارم شیرازی گفته که از شنیدن خبر عدم اجرای تفکیک جنسیتی در دانشگاه‌ها بسیار متأثر شده است. او همچنین مدعی شد در آلمان تفکیک جنسیتی انجام گرفته تا بازده کار دانشگاه‌ها افزایش یابد.۱۹
مخالفت با نظام دادرسی ایران
مکارم شیرازی در تیرماه ۱۳۹۰ در یک سخنرانی در حرم علی بن موسی‌الرضا به مضروب کردن یک طلبه در حال انجام امر به معروف و همچنین قتل روح‌الله داداشی اشاره کرد و عامل آن را مشابهت نظام قضایی ایران با غرب و ترک تشریفات قضایی را راه حل آن دانست. وی گفت مراحل انتقال پرونده از کلانتری به دادگستری و پس از آن انتخاب وکیل و بعد از آن انکار اعترافات ثبت شده به توصیه وکیل به بهانه اخذ آن‌ها در زیر شکنجه و مدت رسیدگی چند ماهه، متهمان را جسور می‌کند. او گفت که عقیده دارد باید شعبه قضایی به سبک دادگاه‌های علی بن ابی‌طالب با حضور چند مجتهد تشکیل شود و با دقت، ولی با سرعت و حذف تشریفات، حداکثر در عرض یک هفته این مجرمان را به اشد مجازات برسانند.۲۰
حسن یوسفی اشکوری در نقد این اظهارات گفت در زمان پیامبر اسلام و جانشینان او اصلاً دادگاه به معنای امروزی آن وجود نداشته و پیامبر اسلام و جانشینان او در جلوی مسجد به شکایات شاکیان از طریق مطرح کردن چند پرسش رسیدگی و طی چند دقیقه به صدور حکم اقدام می‌کرده‌اند که در دنیای پیچیدهٔ امروز این شیوه نه قابل اجراست و نه به برقراری عدالت و کاهش جرم منجر می‌شود. او همچنین گفت مکارم شیرازی با متهم کردن قوه قضائیه به دنباله‌روی از غرب و غرب‌زدگی در واقع دو ولی فقیه جمهوری اسلامی در تاریخ سی و دو ساله آن را به غرب‌زدگی متهم می‌کند.۲۱
زندگی
وی در سال ۱۳۰۵ خورشیدی در شیراز به دنیا آمد. پدرش حاج علی محمد و جدش حاج محمد کریم و جد اعلایش حاج محمد باقر و جد بالاتر حاج محمد صادق بوده‌اند.
پدربزرگش محمّدباقر در «سرای نو» شیراز تاجر بود، لباسی شبیه لباس روحانیّت می‌پوشید و پیوسته در مسجد مولای شیراز به جماعت حاضر می‌شد و مورد تکریم و احترام و اطمینان بود. جدّ ایشان مرحوم حاج محمّد کریم فرزند حاج محمّدباقر که او نیز عمّامه‌ای بر سر داشت و در بازار در اثنای کار، کلاه پوستینی بر سر می‌گذاشت، در سرای گمرک شیراز و سپس در بازار وکیل به تجارت مشغول بود و از مرتبطین و نزدیکان آیت‌الله حاج شیخ محمدجعفر محلاتی؛ پدر آیت‌الله حاج شیخ بهاءالدین محلاتی و آیت‌الله حاج سیدمحمدجعفر طاهری به حساب می‌آمد. پدرش علی محمد او نیز از تجار معروف شیراز بود. مکارم شیرازی در مورد پدرش می‌گوید:۳
پدرم علاقه زیادی به آیات قرآن داشت در دورانی که در مدارس ابتدایی تحصیل می‌کردم، گاهی شبها مرا به اتاق خودش فرا می‌خواند و به من می‌گفت: ناصر! کتاب آیات منتخبه و ترجمه آن را برای من بخوان (این کتاب مجموعه آیاتی بود که در زمان رضاخان در مدارس به عنوان تعلیمات دینی تدریس می‌شد) من آیات و ترجمه آن را برای او می‌خواندم و او لذّت می‌برد. وی تحصیلات ابتدایی و دبیرستانی خود را در شیراز به پایان رسانید؛ و سپس در سن ۱۴ سالگی مشغول تحصیلات دینی شد.
زندگی علمی
آغاز دروس دینی مکارم در مدرسه آقا باباخان شیراز بود، وی پس از فراگیری علوم صرف، نحو، منطق، بیان و بدیع به رشتهٔ فقه و اصول روی آورد و مجموع دروس مقدماتی و سطح متوسط و عالی را در مدتی نزدیک به ۴ سال به پایان رساند. در همین سال‌ها گروهی از طلاب حوزه علمیه شیراز را نیز درس می‌داد. او در ۱۸ سالگی حاشیه‌ای بر کفایة الاصول آخوند خراسانی نوشت و در همان سال، وارد حوزه علمیه قم شد و نزدیک پنج سال در درس‌های اساتیدی چون آیت‌الله سید حسین بروجردی شرکت کرد. وی در سال ۱۳۶۹ (قمری). وارد حوزهٔ علمیه نجف شد و در سال ۱۳۷۰ (قمری). به ایران بازگشت و در قم به تدریس سطوح عالی و سپس خارج اصول و فقه پرداخت. در سال ۱۳۳۶ شمسی به اتفاق جمعی دیگر، ماهنامهٔ مکتب اسلام را زیر نظر آیت‌الله سید محمدکاظم شریعتمداری و دارالتبلیغ اسلامی راه‌اندازی کرد.
در حال حاضر درس خارج وی یکی از پرجمعیت‌ترین و پررونق‌ترین دروس حوزه علمیه قم است و بیش از ۲۰۰۰ نفر از طلاب در درس او شرکت می‌کنند.
او کتاب‌هایی در رشته‌های گوناگون عقاید و معارف اسلامی و مسألهٔ ولایت، تفسیر، فقه و اصول نوشته است. از آثار او تاکنون بیش از ۲۰۰ عنوان کتاب به چاپ رسیده که برخی از آن‌ها بیش از ۳۰ بار تجدید چاپ شده و برخی به بیش از ۱۰ زبان زندهٔ دنیا ترجمه شده و در کشورهای گوناگون انتشار یافته‌است. مهم‌ترین اثر قرآنی وی کتاب تفسیر نمونه (۲۷ جلد به همراه یک جلد تفسیر موضوعی قرآن کریم) است که با همکاری چندین نفر (محسن قرائتی، محمدرضا آشتیانی، سید محسن شجاعی، محمد جعفر امامی، داود الهامی، عبدالرسول حسنی، سید نورالله طباطبایی، محمود عبداللهی محمد محمدی) نوشته شده‌است. از جمله کتب فقهی او: «انوار الفقاهه»، «القواعد الفقیة» و «انوار الاصول» و «تعلیقات مستدل» و مشروحی بر تمام عروة الوثقی است که مکرر به چاپ رسیده‌است. رسالهٔ عملیه وی (توضیح المسائل) تاکنون بارها چاپ شده و این رساله به زبان عربی و اردو و ترکی آذربایجانی و انگلیسی نیز ترجمه و منتشر شده‌است. همچنین رساله، همراه با چند جلد از کتب استفتائات وی، اکنون به‌صورت نرم‌افزاری برای تلفن‌های همراه ارائه می‌شود.
زندگی سیاسی
وی پیش از انقلاب چند بار دستگیر و به زندان افتاد و به سه شهر چابهار، مهاباد و انارک تبعید شد، وی در انارک، به سبب نزدیکی به اصفهان، فعالیت سیاسی زیادی داشت و با مبارزان در ارتباط بود، ساواک چندین مرتبه به خانه شیخ موسی ملکی انارکی که ناصر مکارم در آنجا زندگی می‌کرد، حمله کرد. بعد از انقلاب وی در تدوین قانون اساسی در خبرگان اول نقش مؤثری داشت.
زندگی اقتصادی
برخی مخالفان و منتقدان مکارم معتقدند که او و دامادش از وارد کنندگان شکر به ایران هستند و تعدادی از کارخانجات تولید شکر در ایران از سوی دولت جمهوری اسلامی به داماد آیت الله مکارم شیرازی واگذار شده است.
مخالفت با وزیر شدن زنان
پس از معرفی سه کاندیدای زن جهت تصدی مقام وزارت، یکی از نمایندگان مجلس اعلام کرد مکارم شیرازی و صافی گلپایگانی در مورد وزیر شدن زنان شبهه فقهی دارند. مکارم شیرازی در همین زمان گفت وزیر شدن زنان دنباله‌روی از نظام ارزشی غرب است. وی پرسید: آیا انتخاب وزیر زن مشکلی از جامعه زنان حل می‌کند؟۱۴
انتخابات ۱۳۸۸
وی در مرداد ۸۸ طی بیانیه‌ای خواستار تعیین تکلیف بازداشت‌شدگان پس از انتخابات ریاست جمهوری شد. وی همچنین از مسئولان خواست «بازداشت‌شدگانی که خطایی ندارند یا خطایشان بر طبق رأفت و رحمت اسلامی قابل ارفاق است، هر چه زودتر آزاد شوند.»۱۵
مکارم شیرازی در مورد تظاهرات جنبش سبز در تاسوعا و عاشورای ۱۳۸۸ بیانیه‌ای صادر کرد و گفت: «روز عاشورا درحالی‌که مردم کشور ما از کوچک و بزرگ، مرد و زن در آتش عشق حسینی می‌سوختند و ناله‌های عاشقانه سر می‌دادند و در هر کوی و برزن به سوگ نشسته بودند و با نظم و خلوص نیت مشغول عزاداری و نوحه‌سرائی بودند گروهی از مغرضان به بعضی از خیابان‌های تهران ریختند و قداست مراسم حسینی را که عامل وحدت صفوف همه ملت است شکستند، نخست به شعارهای سیاسی ساختارشکن پرداختند و سپس اقدام به تخریب اموال مردم و آتش زدن آن‌ها نمودند» وی در این بیانیه خواستار محکوم کردن حرمت‌شکنان و نیز نکوبیدن بر طبل اختلافات شد.۱۶
پس از چندی دادگاه برای محمدامین ولیان دانشجوی دانشگاه دامغان که در روز عاشورا حضور داشت، حکم اعدام صادر کرد و برخی وب‌گاه‌ها مدعی شدند که این حکم بنا بر فتوای مکارم شیرازی در مورد محارب بودن حرمت‌شکنان عاشورا صادر شده‌است.۱۷ مکارم شیرازی این شایعه را تکذیب کرد و گفت: «ما مطلقاً چنین فتوایی دربارهٔ چنین اشخاصی نداده‌ایم و این شیطنتی است که بعضی از سایت‌ها انجام داده‌اند.» وی افزود: «ما می‌دانیم بعضی از جوان‌ها تحت تأثیر هیجانات خاصی دست به بعضی از خشونت‌ها زده‌اند که باید آن‌ها را ارشاد و راهنمایی کرد.»۱۸
ابراز تأسف از لغو شدن تفکیک جنسیتی در دانشگاه‌ها
مکارم شیرازی گفته که از شنیدن خبر عدم اجرای تفکیک جنسیتی در دانشگاه‌ها بسیار متأثر شده است. او همچنین مدعی شد در آلمان تفکیک جنسیتی انجام گرفته تا بازده کار دانشگاه‌ها افزایش یابد.۱۹
مخالفت با نظام دادرسی ایران
مکارم شیرازی در تیرماه ۱۳۹۰ در یک سخنرانی در حرم علی بن موسی‌الرضا به مضروب کردن یک طلبه در حال انجام امر به معروف و همچنین قتل روح‌الله داداشی اشاره کرد و عامل آن را مشابهت نظام قضایی ایران با غرب و ترک تشریفات قضایی را راه حل آن دانست. وی گفت مراحل انتقال پرونده از کلانتری به دادگستری و پس از آن انتخاب وکیل و بعد از آن انکار اعترافات ثبت شده به توصیه وکیل به بهانه اخذ آن‌ها در زیر شکنجه و مدت رسیدگی چند ماهه، متهمان را جسور می‌کند. او گفت که عقیده دارد باید شعبه قضایی به سبک دادگاه‌های علی بن ابی‌طالب با حضور چند مجتهد تشکیل شود و با دقت، ولی با سرعت و حذف تشریفات، حداکثر در عرض یک هفته این مجرمان را به اشد مجازات برسانند.۲۰
حسن یوسفی اشکوری در نقد این اظهارات گفت در زمان پیامبر اسلام و جانشینان او اصلاً دادگاه به معنای امروزی آن وجود نداشته و پیامبر اسلام و جانشینان او در جلوی مسجد به شکایات شاکیان از طریق مطرح کردن چند پرسش رسیدگی و طی چند دقیقه به صدور حکم اقدام می‌کرده‌اند که در دنیای پیچیدهٔ امروز این شیوه نه قابل اجراست و نه به برقراری عدالت و کاهش جرم منجر می‌شود. او همچنین گفت مکارم شیرازی با متهم کردن قوه قضائیه به دنباله‌روی از غرب و غرب‌زدگی در واقع دو ولی فقیه جمهوری اسلامی در تاریخ سی و دو ساله آن را به غرب‌زدگی متهم می‌کند.۲۱